Quan hệ giữa Tây Phương và Đông Phương về Tân Tiến và Hậu Tân Tiến

Tố cáo bệnh chủng tộc trung tâm (ethnocentrique) và sự huyễn hoặc của Tân Tiến, Hậu Tân Tiến có thể tự định nghĩa mình, trước hết, như một ý thức lịch sử: ý thức về tính tương đối của ngay chính nền văn minh Tây Phương, với tất cả những hậu quả sâu rộng của nó.

Thế kỷ 21 sẽ là kỷ nguyên của Tinh Thần Đa Nguyên trong tất cả mọi lãnh vực, và trước hết là trong lãnh vực văn hoá. Con người không phải là sinh vật độc nhất sống trong xã hội, song nó là sinh vật duy nhất, do sự sống tập thể trong xã hội mà sản sinh ra văn hoá. Không có sự đối lập giữa những dân tộc văn minh mộ t bên, và mọi rợ một bên; ngày nay, «là mọi rợ trước tiên, người nào tin là có sự mọi rợ» (có các chủng tộc mọi rợ, theo nghĩa là không có văn hoá) (15). Do đó, sự công nhận tính đa nguyên ở đây mang một số ý nghĩa nhất định: 1) văn hoá chính là hệ quy chiếu phong phú nhất để tìm hiểu và giải thích sự phát triển của lịch sử, xã hội, con người; 2) tất cả các nền văn minh đều phải được tôn trọng ngang nhau, bởi vì không có một tiêu chuẩn hợp nhất nào để đánh giá là một nền văn hoá có thể trội hơn tất cả các nền văn hoá khác về mọi mặt; 3) và cuối cùng, nền văn minh đích thực của nhân loại không bao giờ có thể chỉ đặt cơ sở trên sự triển khai hay độc diễn của một nền văn hoá duy nhất – dù là văn hoá nào.

Thời đại của những Siêu Tự Sự (Métarécits) – loại biểu văn mà chức năng chính là biện minh cho hiện thực hoặc động viên về một tương lai tưởng tượng – đã cáo chung. Cần giải cấu tất cả các huyền thoại về sự tiến bộ, nhất là về sự phát triển tuyến tính của lịch sử. Trên thực tế, không làm gì có một Lịch Sử duy nhất mà chỉ có những lịch sử đặc thù. Bởi vì: 1) lịch sử các dân tộc có thể phát triển theo nhiều tiến trình khác hướng, với những vận tốc thay đổi; nếu có những sức ép từ bên ngoài, thì cũng có nhiều ứng lực riêng biệt; 2) lịch sử mỗi dân tộc bao gồm nhiều lãnh vực tách bạch, và thường không hề có sự phát triển đồng bộ trong mọi lãnh vực; sự tăng trưởng kinh tế chẳng hạn không nhất thiết phải đồng nghĩa với sự thăng tiến văn hoá. So sánh sự phát triển của Tây Phương và của Trung Quốc, gần đây có tác giả đã đưa ra một nhận định khá lý thú – và có thể cũng đúng cho toàn thể Phương Đông nói chung: «Trung Quốc (Đông Phương) không cần phải vất bỏ quá khứ cổ điển của mình để bước vào thời hiện đại, bởi vì thời hiện đại đang bước vào một thời kỳ tương tự như quá khứ cổ điển của Trung Quốc (Đông Phương) về mặt hệ tư tưởng» (16).